Lactose intolerantie

Lactose intolerantie is het onvermogen om melksuiker, ook wel lactose genoemd, te kunnen verdragen. Hoewel het kan lijken dat lactose intolerantie iets van de laatste jaren is, is dit totaal niet zo. Duizenden jaren geleden hadden mensen hier ook al last van.

Hoe het zo is gekomen dat na al die jaren slechts 25% van de wereldbevolking lactose kan verdragen heeft voornamelijk te maken met omstandigheden van de mens. Later in dit artikel zullen we hierop terug komen, maar laten wij eerst eens kijken wat lactose is.

Wat is lactose?

Lactose is een suiker die alleen voorkomt in melk. Vandaar dat lactose ook wel melksuiker wordt genoemd. In vakjargon is lactose een disacharide. Dit wil zeggen dat lactose uit 2 eenvoudige koolhydraten, namelijk: glucose en galactose bestaat.

Om het nu niet al te ingewikkeld te maken onthoudt dat koolhydraten het lichaam voorzien van energie. Naast dat lactose in een bepaalde mate het lichaam voorziet van energie wordt het industrieel ook wel gebruikt voor andere doeleinden.

Zodoende zit lactose in sommige levensmiddelen om het product extra smaak of textuur te geven. De smaak van lactose is, net als melk, licht zoet. Ondanks dat dit kan doen vermoeden dat lactose iets industrieel is, is dit niet zo.

Lactose zit namelijk van nature in al het melk dat afkomstig is van zoogdieren. Dus ook bij mensen. Gelukkig is dit in een mindere hoeveelheid dan koeienmelk waardoor baby’s haast altijd zonder moeite lactose kunnen verdragen.

Tot slot is het misschien nog wel leuk om te weten waar de naam lactose vandaan komt. Lactose komt uit het Latijn waarbij Lac staat voor melk en tose voor verliezen.

Wat is een voedselintolerantie?

Vaak wordt ten onrechte gedacht dat een lactose intolerantie een allergie is. Hoewel bij beide lichamelijke klachten optreden is er wel degelijk een verschil, want bij een allergie treedt er wel en bij een intolerantie treedt er niet een reactie op via het immuunsysteem.

Naast het verschil tussen een allergie en een intolerantie kunnen de volgende 4 oorzaken leiden tot een voedselintolerantie:

1. Een intolerantie voor stoffen die van nature niet in een etenswaar zijn inbegrepen (additieven), zoals: conserveermiddelen, kleurstoffen en zoetstoffen.
2. Een intolerantie voor stoffen die van nature in voedsel zitten, zoals de stof Histamine in rauwe melk.
3. Tekort aan een enzym, zoals bijvoorbeeld het enzym lactase bij een lactose intolerantie.
4. Tekort aan een transporteiwit.

Zoals je misschien al verwacht is de oorzaak van een lactose intolerantie een enzym tekort. De overige oorzaken kunnen niet leiden tot een lactose intolerantie maar zijn enkel voor de volledigheid bijgevoegd.

Wat is lactose intolerantie?

Lactose intolerantie is het niet kunnen verdragen van suiker die enkel voorkomt in melk. Zoals hierboven al aangegeven heeft dit te maken met het gegeven dat deze mensen een tekort hebben aan het enzym lactase. Dit wordt ook wel lactase deficiëntie genoemd.

Lactase dat wordt aangemaakt in de dunne darm zorgt ervoor dat lactose wordt afgebroken. Wanneer eenmaal de productie hiervan afneemt dan wel stopt dan geeft het de welbekende klachten doordat de lactose niet kan worden afgebroken en gaat gisten.

De oorzaak van een lactose intolerantie

Waarom de één wel en de ander niet levenslang lactase produceert heeft te maken met genetische aanleg. Hoewel geen één theorie 100% uitsluitsel geeft is het aannemelijk dat de genetische aanleg voor een groot deel is bepaald door hoe voorouders hebben geleefd.

Zodoende heeft een voedseltekort in het verleden ervoor gezorgd dat een bepaalde groep voorouders noodgedwongen melk en zuivel zijn gaan nuttigen. Vermoedelijk konden ook de melk drinkende voorouders in eerste instantie niet goed tegen melk.

Door uiteindelijk generaties lang melk te zijn blijven door drinken heeft het lichaam van de mens zich aangepast.

Afkomst van een lactose intolerantie

Ondanks dat er geen sluitende theorie is over hoe lactose intolerantie is ontstaan is er wel een verband gevonden tussen lactose intolerantie en de mate waarin lactose intolerantie in bepaalde bevolkingsgroepen voorkomt.

Zo is de kans dat iemand in Zuid-Amerika, (Zuid-)Afrika, Zuidoost-Azië of Zuid-Europa lactose intolerant is vele malen hoger dan in Noord-Europa. Hoe dit kan heeft mogelijk met de veronderstelling te maken dat de voedselnood van de voorouders in deze landen minder erg was, doordat ze konden leven van voedsel uit rivieren of van eetbare planten.

Soorten lactose intolerantie

Om het nog iets ingewikkelder te maken kent lactose intolerantie ook nog eens drie verschillende soorten. Van deze soorten zijn twee levenslang en is één te genezen.

Primaire lactose intolerantie

De meest voorkomende soort lactose intolerantie is de primaire variant. Wat er bij deze variant speelt is dat het lichaam enkel voor moedermelk lactase aanmaakt. Na ongeveer het derde levensjaar stopt het lichaam hiermee wat betekent dat de lactose intolerantie levenslang is.

Aangeboren (Congenitale) lactose intolerantie

Een congenitale lactose intolerantie is een erfelijke variant van lactose intolerantie. Naast dat deze variant zeer zeldzaam is hij ook nog eens levenslang. Het vervelendste aan deze variant is dat het zelfs niet mogelijk is om moedermelk te drinken.

Secundaire lactose intolerantie

In tegenstelling tot de vorige twee varianten is de secundaire variant de enigste die te genezen valt. Door een beschadiging van de darmwand door bijvoorbeeld een ontsteking is de dunne darm tijdelijk niet in staat om voldoende lactase te produceren. Wanneer de darm eenmaal weer is genezen kan er vaak weer lactose worden genuttigd.

Lactose intolerantie symptomen

Om een lactose intolerantie te kunnen opsporen is het handig om te weten waaraan jij dit kunt herkennen. Naast een borrelende buik, krampen en waterige diarree zijn er nog een aantal symptomen die snel na het drinken van een glas melk optreden, namelijk:

• Veel boeren.
• Misselijkheid.
• Winderigheid.
• Rommelende maag.
• Een opgeblazen gevoel.
• Buik die gevoelig is voor druk.

De tijdsduur waarin symptomen kunnen optreden verschilt per persoon en situatie. Zo speelt natuurlijk mee hoeveel lactose iemand heeft binnengekregen.

Ondanks dat de bovenstaande symptomen de meest belangrijkste zijn kunnen na het binnen krijgen van lactose ook de volgende symptomen optreden:

• Migraine.
• Maagpijn.
• Hoofdpijn.
• Overgeven.
• Brok in de keel.
• Slechte mondgeur.
• Droge slijmvliezen.
• Pijn in het onderlichaam.
• Brandend gevoel in de maag.
• (Opeens) Trek in lekker eten.

Lactose intolerantie klachten

Wanneer iemand met een lactose intolerantie langdurig wordt blootgesteld aan lactose kunnen serieuze lichamelijke klachten ontstaan. Voorbeelden hiervan zijn:

• Algemene uitputting en vermoeidheid.
• Gebrek aan voedingsstoffen.
• Gevoeligheid voor infecties.
• Verzuurd lichaam.
• Slaapstoornis.

Psychische klachten

Hoewel er niet gauw bij stil wordt gestaan is het mogelijk dat lactose intolerantie een effect kan hebben op het psyché van de mens. Niets voor niets worden de darmen ook wel eens het tweede brein genoemd. De laatste jaren zijn er steeds meer onderzoeken die erop wijzen dat de darmen wel degelijk invloed hebben op het functioneren van de hersenen.

Enkele voorbeelden van psychische klachten zijn:

• Rusteloos.
• Uitputting.
• Depressief.
• Slecht leren.
• Agressiviteit.
• Lusteloosheid.
• Hyperactiviteit.
• Snel geïrriteerd.
• Slechte concentratie.
• Gebrek aan motivatie.
• Stemmingswisselingen.
• Chronische vermoeidheid.

Lactose intolerantie test

Wanneer hedendaagse symptomen en klachten wijzen op een lactose intolerantie is het zaak om een diagnose te stellen. Ondanks dat er manieren bestaan om zelf te testen of iemand lactose intolerant is, kan het verstandiger zijn om naar de huisarts te gaan.

Naast dat testen via de huisarts officieel is kan hij ook vaststellen of er geen andere allergieën en of dergelijke zijn. Hoe dan ook, het testen van een lactose intolerantie gebeurt via één van de volgende tests:

Darm biopsie

Bij een darmbiopsie wordt een hapje weefsel van de darmwand genomen. Aan de hand van dit weefsel kan een arts testen of iemand lactose intolerant is. Het voordeel van deze test is dat hij zeer betrouwbaar is.

Eliminatie provocatie test

Onder leiding van een diëtist of huisarts wordt gedurende 4 weken een lactosevrij dieet gevolgd. Na 4 weken wordt er weer voorzichtig lactose aan het eetpatroon toegevoegd. Treden er weer klachten op dan wijst dit zeer waarschijnlijk op een lactose intolerantie.

Genetische diagnose

Ook al wordt deze test haast nooit afgenomen ook via het DNA kan worden getest of iemand lactose intolerant is. Overigens kan bij secundaire lactose intolerantie deze test niet worden gebruikt, omdat bij deze variant de oorzaak een tijdelijk defect is.

Lactose tolerantie test

Bij de lactose tolerantie test wordt aan de hand van iemand zijn bloedsuikerspiegel getest of iemand lactose intolerant is. Doordat suikers bij een lactose intolerantie niet goed kunnen worden opgenomen stijgt het bloedsuiker spiegel niet of nauwelijks.

Omdat de afwezigheid van de verhoging van de bloedsuikerspiegel afwezig blijft kan er geconcludeerd worden dat iemand lactose intolerant is.

Ontlasting zuurgraadtest

De ontlasting zuurgraad test wordt voornamelijk gebruikt om bij baby’s lactose intolerantie op te sporen. Aan de hand van de zuurgraad van de ontlasting wordt getest of er sprake is van een lactose intolerantie.

Waterstof ademtest

De waterstof ademtest meet aan de hand van uitgeblazen gassen (waterstof) of iemand lactose intolerant is. Het kan misschien raar klinken dat lactose intolerantie tijdens het ademhalen te testen valt maar eigenlijk is dit helemaal niet zo raar.

Wanneer iemand met een lactose intolerantie lactose binnenkrijgt dan blijft de lactose in de darm waar het wordt aangevallen door bacteriën. Deze bacteriën zorgen ervoor dat de lactose gaat gisten. Tijdens het gisten komen gassen vrij waaronder waterstof.

Lactosevrij dieet

Uitgaande van de aangeboren en primaire variant valt een lactose intolerantie niet te genezen. Hoewel dit ernstig klinkt valt er best met een lactose intolerantie te leven aangezien het mogelijk is om een lactosevrij dieet te volgen.

Net als alle diëten is ook een lactosevrij dieet in het begin veel uitzoekwerk. Wellicht kan een diëtist je op weg helpen, maar uit eigen ervaring kan ik zeggen dat zelf kennis opdoen door het lezen van websites en boeken meer vruchten afwerpt.

Terugkomend op het dieet. De volgende stappen komen vrijwel altijd terug:

1. Schrijf het huidige eetpatroon op.
2. Scan de etiketten van al het etenswaar op lactose.
3. Schrap de producten.
4. Vind vervangers.
5. Vind je lichamelijke balans terug.

Logischerwijs is de belangrijkste stap om alle producten waarin lactose zit verwerkt te vervangen dan wel te vermijden. Denk hier niet te licht over want het is moeilijker dan gedacht. Lactose staat namelijk niet altijd op zichzelf aangegeven.

Waar zit lactose in?

Lactose zit in veel producten. Soms als sporen in doodgewone honing. En soms omdat fabrikanten van receptuur veranderen. Om deze redenen is een lijst met alle producten waarin lactose zit ook niet te doen.

Wel hebben supermarkten allergeenlijsten maar aangezien zij ook met momentopnames hebben te maken zijn deze ook niet 100% betrouwbaar. Naar mijn mening is dan ook de enigste betrouwbare manier om zelf etiketten te lezen.

Maar ook aan het etiketten lezen zit weer een maar. Ondanks dat melk met onder andere lactose één van de 14 allergenen is die door de Europese Unie zijn benoemd staat lactose ook nog wel eens verborgen op een etiket aangegeven.

Zodoende zit ook in de volgende ingrediënten lactose inbegrepen:

• Zure room
• Weipoeder
• Karnemelk
• Roomboter
• Melkpoeder
• Melk componenten
• Magere melkpoeder
• Magere cacaopoeder

Waar zit lactose niet in?

Soms kan de vraag omdraaien nog wel eens leiden tot andere inzichten. Zo ook de vraag: waar zit lactose niet in? Lactose zit namelijk niet in vegan producten. En doordat deze producten de laatste jaren een groei doormaken neemt het aanbod lactosevrije producten alleen maar toe.

Naast dat vegan producten bij sommige restaurantketens een makkelijke oplossing zijn, is het ook nog eens goed voor het milieu. Vele hebben het vaak niet door maar zuivel producten belasten het milieu zwaar.

Zelfs het RIVM (Rijksinstituut voor volksgezondheid en milieu) adviseert Nederlanders om minder zuivel te nuttigen aangezien dit beter is voor zowel mens als milieu.

Alternatieven voor melk

Ondanks het advies om minder melk te drinken, wil dit nog niet zeggen dat melk een taboe is. Integendeel, voor sommige recepten zoals bijvoorbeeld pannenkoeken is melk onmisbaar. Vandaar dat het goed is om te kijken naar alternatieven.

In grote lijnen kunnen de melkvervangers in twee groepen ingedeeld worden, namelijk lactosevrije melk afkomstig van koeien of andere zoogdieren en plantaardige melk. De melk die afkomstig is van zoogdieren wordt lactosevrij gemaakt door de melk te zuiveren of door lactase aan de melk toe te voegen.

Plantaardige melk is op zichzelf al vrij van lactose en is in vele varianten te verkrijgen. Naast kokos, rijst, soja, amandelen en haver bestaat er ook nog eens melk van noten. Vanzelfsprekend is het wel zo dat de ene soort melk zich beter ontleend voor bepaalde recepten dan de andere.

Tips bij een lactose intolerantie

Om dit artikel leuk af te sluiten heb ik een aantal ervaring tips.

1. Wanneer je af en toe eens zin hebt in iets wat lactose bevat dan kan een lactase pil een oplossing zijn. De pil breekt namelijk lactose af. Ondanks dat de pil bij goed gebruik pijn kan voorkomen ervaar ik dat bepaalde klachten als een opgeblazen buik en rommelende maag blijven.
2. Wanneer ik een poos onrustige darmen hebt gebruik ik nog wel eens Iberogast om de darmen rustig te krijgen. Iberogast bevat 9 natuurlijke geneeskrachtige kruiden en helpt maag- en darmklachten te verlichten.
3. Ter aanvulling op het bovenstaande. Af en toe helpt het ook nog wel eens om thee zo warm mogelijk op te drinken om de darmen te laten ontspannen. Ik heb dit volgens mij eens ergens op internet gelezen en gek genoeg werkt het ook nog.
4. Bij een tijd van langdurige diarree eet ik extra voedingsvezels om de ontlasting wat vaster te krijgen.
5. Luister naar je lichaam. Ondanks dat een lactose intolerantie geen erge ziekte is, kost het wel veel energie. Neem hierom dan ook in een tijd met veel klachten extra rust en onderschat het niet. De darmen zijn een belangrijk orgaan van het lichaam.
6. Af en toe niet al te veel eten (vasten) kan helpen om enkele darmbacteriën te ondersteunen.
7. Eet weinig tot geen bewerkte voedingsmiddelen in periodes van onrustige darmen. Eet zo puur mogelijk.